O ziołach

       ZIOŁA zwane też suplementami lub herbatami to rośliny, które poprzez zawartość różnych substancji pozytywnie wpływają na organizm. Do grupy roślin należą przede wszystkim jednoroczne i dwuletnie rośliny zielne,drzewa,krzewy,warzywa i byliny oraz niektóre grzyby. Mają bardzo szerokie zastosowanie,ponieważ wykorzystywane są w ziołolecznictwie, aromaterapii i jako przyprawy. Ze względu na sposób użytkowania dzieli się je na rośliny lecznicze - stosowane w medycynie i ziołolecznictwie, rośliny przyprawowe - zawierają silne substancje aromatyczne oraz rośliny olejkodajne - zawierają lotne olejki eteryczne. Dział ogrodnictwa, który zajmuje się hodowlą i uprawą to zielarstwo.

Preparaty pochodzenia roślinnego zawierają różne ilości związków o różnym składzie chemicznym. Związki te są grupami substancji czynnych lub są to poszczególne substancje będące produktami przemiany materii (metabolizmu rośliny). Mogą cechować się określoną zawartością substancji czynnych, co zapewnia skuteczność ich działania. Zawarte w roślinach występują najczęściej grupowo, dlatego ich działanie na organizm jest kompleksowe. Substancje czynne cechują się bardzo zróżnicowaną budową chemiczną i cechami fizykochemicznymi. 

---------------------------------------------------------------------- 

Do substancji czynnych zaliczamy ALKALOIDY. To grupa związków chemicznych najsilniej oddziałujących na organizm. Mają charakter zasadowy, a w cząsteczce zawierają jeden lub więcej atomów azotu. W roślinie powstają w procesie (biosynteza aminokwasów i ich pochodnych) sterowanym przez specjalne enzymy, który jest dodatkowo uwarunkowany genetycznie. To związki stałe, rzadko ciecze. Trudno rozpuszczalne w wodzie, dobrze w rozpuszczalnikach organicznych. Mają silne działanie - zwłaszcza na ośrodkowy układ nerwowy. Jak dotąd wyróżniono ich ok. 6000 ale w lecznictwie stosuje się ok. 100. Ich przedawkowanie grozi zatruciem, dlatego też terapeuta powinien ustalić ich dawkowanie. Bogate w te substancje są rośliny z rodzin makowatych, marzanowatych i psiankowatych. Nie udało się jak dotąd znaleźć ich w roślinach z rodzin wrzosowatych i pierwiosnkowatych. Suszenie surowców zawierających te substancje odbywa się w warunkach naturalnych lub w suszarni w temperaturze 50-60°C. 

Kolejne z nich to ANTOCYJANY czyli wielofenolowe barwniki roślinne występujące w kwiatach, owocach, liściach, pędach jako barwniki czerwone, niebieskie czy fioletowe (są rozpuszczone w ich komórkach). Zabarwienie zależne jest od środowiska w jakim występują: w środowisku kwaśnym - czerwone, w zasadowym - fioletowe. Są przeciwutleniaczami. Usuwają wolne rodniki przez co zmieniają ich negatywne działanie na ścianki naczyń krwionośnych. Mają też działanie przeciwzapalne. Surowce antocyjanowe suszy się w temperaturze ok. 100°C. 

Następnie wymienić można ZWIĄZKI >ANTRAPOCHODNE czyli pochodne antronu. Złożone pod względem chemicznym, mają różne stopnie utlenienia od którego zależą ich właściwości. Mają działanie przeczyszczające. Suszy się je w temperaturze 60°C, a korę w ponad 105°C. 

Do substancji czynnych należą także FLAWONOIDY, które stanowią liczną grupę związków fenolowych różniących się pod względem struktury i właściwości. Zlokalizowane w soku komórkowym charakteryzują się najczęściej żółtą barwą. Mają niską toksyczność. Wzmacniają i uszczelniają ściany naczyń włosowatych, obniżają ciśnienie krwi i ułatwiają organizmowi przyswajanie witaminy C. Niektóre działają moczopędnie dlatego stosuje się je w przewlekłych stanach zapalnych nerek. Pomocniczo w gośćcu, otyłości i nadciśnieniu. Rośliny zawierające flawonoidy działają moczopędnie, żółciopędnie, obniżają zawartość cholesterolu czyli chronią przed miażdżycą. Niektóre działają rozkurczowo na mięśnie gładkie, a inne mają działanie przeciwzapalne i przeciwgrzybicze, przeciwobrzękowe i odtruwające. Korzystnie wpływają na układ sercowo - naczyniowy, hamują procesy nowotworowe. Surowce flawonidowe suszy się w temp. ok.120°C lub w warunkach naturalnych. 

Należy też wspomnieć o GARBNIKACH. To bezazotowe substancje roślinne o skomplikowanej budowie. Mają cierpki smak, właściwości ściągające (zmniejszają przepuszczalność błon śluzowych) i przeciwzapalne. Stosowane wewnętrznie przy biegunce, nieżytach jelit i żołądka, krwotokach wewnętrznych i zatruciach metalami ciężkimi. Surowce garbnikowe suszy się w warunkach naturalnych lub suszarni w temperaturze 35-40°C.

Kolejne GLIKOZYDY to związki organiczne o zróżnicowanej budowie. Składają się z części cukrowej i części zwanej aglikonem - to ich część aktywna i zdrowotna. Może nim być flawonoid, antocyjan, fenol, lakton, kumaryna, saponina, sterol i inne. Suszy się je w warunkach naturalnych lub w temp. ponad 100°C. Ważną grupę substancji czynnych stanowią też GORYCZE. To grupa związków biologicznie czynnych o złożonej budowie. Mają gorzki smak. Wyróżnia się dwie grupy: gorycze czyste bez zapachu oraz gorycze aromatyczne (obecność olejków eterycznych). Pobudzają wydzielanie soków trawiennych ułatwiając trawienie, działają uspokajająco, wzmacniająco, przeciwzapalnie i odpornościowo. Najlepiej je suszyć w warunkach naturalnych.

Należy też wymienić KWASY ORGANICZNE, które należą do kilku grup chemicznych. Wyróżniamy: kwasy tłuszczowe, nukleinowe, DNA i RNA ( zawierające informacje genetyczne).

OLEJE TŁUSTE (glicerydy, lipidy) to kolejne z substancji czynnych. To substancje zapasowe - energetyczne, które powstają przez połączenie glicerolu z kwasami tłuszczowymi. Zgromadzone najczęściej w nasionach i owocach. Nie wymagają dosuszania.

Bardzo ważną grupę substancji czynnych stanowią OLEJKI ETERYCZNE. To lotne, najbardziej rozpowszechnione substancje czynne roślin. Najczęściej są cieczami o zabarwieniu od jasnożółtego do niebieskiego. Rozpuszczalne w rozpuszczalnikach organicznych (np. alkohol). Gromadzone przez roślinę np. we włoskach gruczołowych na powierzchni kwiatów, liści, łodyg lub wewnątrz tkanek. Działają przeciwbakteryjnie, moczopędnie, przeciwzapalnie, wykrztuśnie, uspokajająco oraz pobudzają wydzielanie soków trawiennych. Działają dezynfekcyjnie, odkażająco, przeciwzapalnie, łagodzą stany napięcia nerwowego, regulują krążenie krwi, ułatwiają trawienie, pobudzają wydzielanie moczu i śluzu. Należy je suszyć w temp. mniejszej niż 35°C, a najlepiej w warunkach naturalnych w miejscach zacienionych i przewiewnych.

Następne to SAPONINY czyli związki organiczne o budowie glikozydowej. Mają część cukrową - >glikon i część niecukrową - aglikon. Uszczelniają naczynia włosowate,działają przeciwzapalnie i rozkurczowo. Stosowane w nadkwaśności żołądka, nieżytach przewodu pokarmowego i wrzodach żołądka. Suszy się je zwykle w warunkach naturalnych. 

SKŁADNIKI MINERALNE to jeszcze jedne z substancji czynnych. Są to związki nieorganiczne biorące udział w procesach biochemicznych organizmów i wchodzą w skład ich tkanek. Należą do nich: azot, fosfor, chlor, sód, potas, wapń, magnez, siarka, tlen i wodór. Do mikroelementów należą: cynk, miedź, żelazo, molibden, selen, krzem, bor, wanad, chrom, nikiel, kobalt, arsen, lit, fluor, ołów, glin i jod. Niedobór powoduje problemy zdrowotne. Produkty roślinne bogate w związki mineralne dobrze uzupełniają ich niedostatek w organiźmie.

Substancje czynne to także ŚLUZY, które należą do węglowodanów. Z wodą tworzą galaretowate żele. Obecne w ścianach komórkowych powłok nasiennych lub w komórkach śluzowych. Pełnią rolę środków ochronnych, osłaniających i powlekających błony śluzowe gardła i krtani. Pomocne także w chorobach przewodu pokarmowego oraz nieżytach jelit. Łatwo pleśnieją, dlatego też trzeba je szybko suszyć w suszarniach ogrzewanych do 70°C.

Do substancji czynnych zaliczamy także WITAMINY. Są one związkami regulującymi pracę organizmu i mającymi wpływ na prawidłowy przebieg procesów przemiany materii. Dostarczane przez produkty roślinne witaminy, enzymy, biokatalizatory i mikroelementy przywracają organizmowi biologiczną równowagę.

Substancje czynne stanowią też ŻYWICE. To stałe, bezpostaciowe substancje nierozpuszczalne w wodzie, a w alkoholu. Tworzone i gromadzone są w wewnętrznych tkankach roślin. Na powietrzu wyparowują z nich związki lotne, a żywice zastygają. Wykazują działanie antyseptyczne, ściągające, uspokajające, a nawet cytotoksyczne. Suszy się je w warunkach naturalnych.

Żródło: Mateusz Emanuel Senderski „Zioła w nalewkach leczniczych”.